“Herkesin evine ve cebine saat hediye edeceğim”
Sadrazam İzzet Mehmet Paşa
Anadolu, geçmişten günümüze kültürel
ve tarihsel zenginliklerin iç içe geçtiği bir mozaiği yansıtmaktadır.
Zamanın tanığı olan saat kuleleri de bu zenginliğin bir parçasını
oluşturmaktadır.
Saatin tarihi insanlık tarihi kadar eskiye gitmektedir. Saat, ilk defa
M.Ö. 4000’de Mısır’da kullanılmaya başlamıştır. Mısırlılar, Güneş’in
doğuşu ve batışını takip ederek güneş saatini keşfetmişlerdir. Güneş
saatinden sonra, M.Ö. 16. Yüzyılda yine Mısırlılar, Babiller ve
Çinliler tarafından Su saati, 8. yüzyılda Avrupa’da Kum saati, 1524’de
Almanya’da Mekanik saat, 1700’de Sarkaçlı saat, ve 1950’de Pilli saat
ve 1980’de Elektronik saatler kullanılmaya başlanılmıştır.
Teknolojinin saat üretiminin de kullanılmasıyla maliyet düştü,
maliyeti ucuzladıkça herkesin saat sahibi olması kolaylaştı. Saatlerin
yerine getirdikleri işlevleri bakımından 3 gruba ayrılmaktadır. Cep
Saatleri, Ev Saatleri ve Saat Kuleleri.
Saat kulelerinin yapımı 13. yüzyılda
Avrupa’da saray ve kiliselerde görülmeye başlanmış ve 14. yüzyılda
yaygınlaşmıştır. Saat kulelerinin Osmanlı topraklarında 16. yüzyıldan
sonra görülmeye başlandığı ve 19. yüzyıldan sonra yaygınlaştığı
bilinmektedir. Saat kulelerinin Anadolu’da yaygınlaşmasının önemli
nedenlerinden biriside, 2. Abdülhamid’in tahta çıkışının 25.
yıldönümünde, saat kulesi yapımıyla ilgili valilere gönderdiği
fermandır.
Osmanlı padişahları yaptıkları hayır
işlerinin görünür olmasına özel bir hassasiyet göstermektedirler. Bu
nedenle yaptıkları hayır işlerinin politik amaçlarına hizmet etmesini
istemektedirler. Osmanlı geleneğinde saat kuleleri, cami, mescit,
çeşme ve sebiller hayır işleri içinde değerlendirilmektedir. 2.
Abdülhamid’in hayır işleri arasında da saat kuleleri önemli bir yer
tutmaktadır. Yapılan bütün hayır işleri padişahın otoritesini hakim
kılmak ve görünür olmasına yardımcı olmaktır.
Herkesin saat sahibi olmadığı
zamanlarda, kent meydanlarında herkesin kolayca görebileceği
büyüklükte ve yükseklikteydi. Dünyanın birçok ülkesinde olduğu gibi
Anadolu’nun pek çok kentinde de geçmişten günümüze tarihe tanıklık
eden, çoğunlukla meydanları süslerken, bazılarının da bir tepeye,
yamaç üstüne ya da bir binanın en yüksek noktasında yer aldıkları
şehrin simgesi olan saat kuleleri bulunmaktadır. İçinde yer aldıkları
kentle bütünleşen, görenleri kendisine hayran bırakan bu yapılar yerli
ve yabancı turistlerin en çok uğrak yerlerindendir.
Dünyadaki ilk saat kulesi 1386 tarihli
İngiltere’deki Strasbourg Katedrali olurken Anadolu’daki ilk saat
kulesi de 1797 tarihli Safranbolu Saat Kulesi’dir.
Günümüzde birçok yerleşim yerinde pek
çok sayıda saat kulesi bulunmasına karşın tarihi saat kulelerinin
sayısı sınırlıdır.
Safranbolu Saat Kulesi
Anadolu’daki ilk saat kulesi olan Safranbolu Saat Kulesi, Osmanlı
padişahlarından 3. Selim’in sadrazamı İzzet Mehmet Paşa tarafından
1797’de inşa ettirilmiştir. Kule, 12 metre yüksekliğine ve kare
planlıdır. Londra’dan getirilen orijinal saati bugünde (223 yıldır)
çalışmaktadır. Safranbolu Kalesi’nde eski hükümet konağı yeni müze ve
tarihi cezaevi ile yan yana yer almaktadır.
İzmir Saat Kulesi
Anadolu’daki saat kulelerinin en çok bilineni, kentin simgesi haline
gelen ve dikkat çeken estetik görünümüne sahip olan İzmir Saat Kulesi,
2. Abdülhamid’in tahta çıkışının 25. yıldönümü nedeniyle 1901’de
yaptırılmıştır. Kulenin saati ise Alman İmparatoru 2. Wilhelm
tarafından hediye edilmiştir. Saat Kulesi, 25 metre yüksekliğinde,
dört katlı, sekizgen planlı ve kulenin etrafında dört çeşmesi
bulunmaktadır. Bu tarihi yapı, 1928 ve 1974 yıllarında meydana gelen
depremlerde hasar görmüş ve yapılan onarım sonrası bugünkü görünümüne
kavuşmuştur.
Adana Büyük Saat Kulesi
Anadolu’daki saat kulelerinin en uzunu, uzunluğu 32 metredir. Temel
derinliğinin 35 metre olduğu söylenmektedir. 2. Abdülhamid döneminde
Adana Valisi ve ünlü şair Ziya Paşa tarafından 1881’de başlanmış ve
1882’de dönemin Valisi Abidin Paşa tarafından tamamlanmıştır.
Kastamonu Saat Kulesi
Tarihi Hükemet Konağı’nın arkasında Sarayüstü Tepesi’nde bulunan
Kastamonu Saat Kulesi, 2. Abdülhamid döneminde 1885’de yaptırılmış ve
saati Avrupa’dan getirilmiştir. Saat Kulesi kare bir kaide üzerinde 13
metre yüksekliğindedir. Saatin halk arasında ilginç hikayesi
bulunmaktadır. Rivayete göre, İstanbul Sarayburnu’nda bu saatin
zamansız çalan gongu padişahın hamile cariyelerinden birini çocuğunu
düşürmesine neden olduğu için kente sürgün edilmiştir.
Göynük Saat Kulesi
Bolu’nun Göynük ilçesinde bulunan ve ilçenin simgesi olan Göynük Saat
Kulesi, Cumhuriyet döneminin ilk Kaymakamı Hurşit Bey tarafından
Ulusal Kurtuluş Savaşı anısına, sarp bir yamaç üzerine inşa
ettirilmiştir. Halk arasında Zafer Kule olarak bilinen yapı, sekizgen
bir temel üzerine ilçenin ahşap mimarisini yansıtacak biçimde üç
katlıdır.
Ülkemizde kültürel ve tarihi geçmişi bulunan bazı saat kuleleri ve
yapılış tarihleri:
Safranbolu Saat Kulesi / 1797
Bergama Saat Kulesi / 1865
Merzifon Saat Kulesi / 1866
Niğde Saat Kulesi / 1866
Bozcaada Saat Kulesi / 1867
Ayvalık Saat Kulesi / 1870
Adana Büyük Saat / 1882
Kastamonu Saat Kulesi / 1885
Muğla Saat Kulesi / 1885
Alsancak Garı Saat Kulesi 1890
Sungurlu Saat Kulesi / 1891
Çorum Saat Kulesi / 1894
Dolmabahçe Saat Kulesi / 1894
Çanakkale Saat Kulesi / 1896
Sivrihisar Saat Kulesi / 1900
Balıkesir Saat Kulesi / 1901
Çankırı Saat Kulesi / 1901
İzmir Saat Kulesi / 1901
İzmit Saat Kulesi / 1903
Bursa Saat Kulesi / 1904
Kayseri Saat Kulesi / 1907
Bilecik Saat Kulesi / 1907
Yozgat Saat Kulesi / 1908
Göynük Saat Kulesi / 1923
|