Sosyal Hizmet Mesleği

Sosyal Hizmet Alanları

Sosyal Kaynak
Bilgiler

Sosyal hizmet, bireyin aile ve toplum hayatı içinde yaşam kalitesinin yükselmesi yönünde mesleki ve kurumsal çalışmaları kapsar. İnsan biyolojik, psikolojik ve sosyal bir varlık olup bu özelliklerinden yaşanan bir sorunun insanın ruh sağlığını olumsuz etkileyeceği açıktır. Ruh sağlığı tedavisinin verimliliği açısından bütüncül yaklaşmasının zorunluluğu ortadadır.

Ruh sağlığı bozuklukların tanı, tedavisinde ve toplumun ruh sağlığının korunmasında psikiyatri uzmanı sorumludur. Psikiyatri uzmanı multidisipliner bir ekip çalışması ile ruh sağlığı hizmetlerini yürütür. Hemşire, sağlık memuru, psikolog yanı sıra sosyal hizmet uzmanı ile ekip çalışması yürütür. Gelişmiş ülkelerde olduğu gibi ruh sağlığı hizmeti veren kurumlarda psikiyatrik sosyal hizmet uygulamaları ile sosyal hizmet uzmanları bireyle, aile ve grupla danışmanlık ve terapi yöntemlerini kullanarak mesleki rollerini yerine getirir.

Sosyal hizmet uzmanları lisans eğitimlerinde psikolojiye giriş, gelişim psikolojisi, çocuk psikolojisi, sosyal psikoloji, görüşme teknikleri, terapötik iletişim becerileri, normal dışı davranışlar, insan davranışı ve sosyal çevre dersleri ailelere ve gruplara yönelik danışmanlık hizmetlerinde kuramsal bilgi ve beceri gereksinimi karşılamaya dönüktür.
Sosyal hizmet uzmanı lisans eğitiminin kazandırdığı bilgi ve beceri ile birey, aile ve gruplarla psikososyal tedaviye yönelik müdahaleler yapabilmektedir.

Sosyal hizmet uzmanı, danışmanlık ve terapi uygulamalarıyla bireyin gelişimine katkı sunan, ailelerin problem çözme kapasitelerini geliştiren rol ve işlevleriyle, ailenin ruh sağlığının korunmasında, aile içi çatışmaların çözümlenmesinde danışman ve terapist olarak rol alır.
Bireyin, aile ve toplum hayatında güven duygusu içinde yaşamasına katkı sunar. Ailelere yönelik danışmanlık uygulamalarında; danışanın ve ailenin psikososyal sorunların daha fazla travma etkisi oluşturmadan çözüme kavuşturulması sağlamak hedeflenir.

Sosyal hizmet psikososyal sorunlarının çözümüne yönelik bilimsel uygulamaları içeren bir meslektir. Bireylerin, grupların ve toplumların psikososyal ve ekonomik sorunların ortadan kaldırılması sorumluluğunu taşır. “İnsanı merkezli” felsefi yaklaşımıyla, mesleki uygulamaları gerçekleştirir. Din, dil ve sınıf farkı gözetmeden uygulamalarını yürütür.

-----------------------------------------------------------

 Sosyal Hizmet Uzmanı, Bakırköy Prof. Dr. Mazhar Osman Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi, e-posta: fkilicarslan34@gmail.com

Türkiye’de psikiyatrik sosyal hizmet, ruh sağlığı alanında gelişmelere paralel olarak henüz tam anlamıyla yerini alamamıştır. Tam anlamıyla psikiyatrik sosyal hizmet olmamakla beraber ilk uygulamalar 1957 yılında İstanbul Üniversitesi Çapa Tıp Fakültesi Çocuk Psikiyatrisi tarafından başlatılmıştır. Sosyal hemşire olarak tanımlanan görevliler sosyal hizmet uzmanı olmamakla beraber Batı’daki ilk uygulamalara benzer nitelikte çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmaların ev ziyareti ve aile görüşmelerinden oluştuğu bildirilmektedir. (Cebiroğlu 1961).

Sosyal Çalışmacılar psikiyatri kliniklerinde, adli servislerde, kronik hasta bakım ünitelerinde, alkol ve madde bağımlılığı servislerinde, gündüz hastane ve rehabilitasyon merkezinde, çocuk ve ergen psikiyatri kliniklerinde görevlerini yerine getirmişler. Bu duruma ek olarak koruyucu-önleyici, tedavi edici ve rehabilitasyon hizmetlerinden oluşan aile ruh sağlığı hizmetlerinde sosyal hizmet uzmanları görev alırlar.

Psikiyatrik sosyal çalışmanın ülkemizde ruh hastası ve hastalığına ilişkin gerekli bilgilerin toplanması; aile ve hasta bütünlüğünün sağlanması, ailenin hastaya karşı tutum ve anlayışının geliştirilmesi biçiminde başladığı görülmektedir.

Sosyal hizmetin psikiyatri içinde yer alması ilk olarak 1965 yılında beş kişiden oluşmuş bir grup sosyal hizmet akademisi öğrencisinin yaz alan çalışmalarını Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesinde yapmalarıyla gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışma psiko-sosyal inceleme raporlarının hazırlanması, hasta ve ailesine ilişkin bilgiler ışığında hastanede, evde ve işyerinde görüşmeler yapılması, hastanın ve ailenin taburculuğa hazırlanması uygulamalarını içermiştir. Bu çalışmanın ardından 1968 yılında Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi ile Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi Psikiyatri kliniğinde ilk sosyal çalışmacılar göreve başlamıştır. Bakırköy Mazhar Osman Ruh Sağlığı ve Sinir Hastalıkları Eğitim ve Araştırma hastanesinde 1970 yılı ve Sosyal Hizmet Akademisi ilk mezunlarından itibaren Kemal Çakmaklı, Mehmet Can, Şener Özer, Muammer Akman, Süleyman Yücadağ, Filiz Ünver, Atiye Yıldırım, Metin Aksoy, Suna Toplandı, Veysi Aksoy, Halis Doğan, Mustafa Kütükçü, Gülsüm Önal, Meltem Bal, Nilgün Erbaş, Fazilet Şener sosyal çalışmacı olarak görev almıştır. Mehmet Can, Süleyman Yücadağ ve Fatih Kılıçarslan uzun yıllar başhekim yardımcısı olarak çalışmıştır.
Ruhsal hastalığa sahip bireyler ya üretken olamamakta ya da hastalıkta sonra üretkenliklerini kaybetmektedir.

Ülkemizdeki tedavi yaklaşımı daha çok tedavi edici anlayışla hareket etmekte ve sadece hastalıklarının pozitif belirtileri nedeniyle ayaktan ya da yatırılarak ilaçla tedavi edilmektedir. Gelişmiş batı ülkelerinde bu yaklaşıma ek ve zincirin devamı olarak bu hastaları toplum ve aileye yeniden kazandırmaya dönük eğitim danışmanlık ve rehberlik kurumları mevcuttur. Hasta yakınları, hastalarıyla daha iyi bir ilişki kurmak istemekte, ancak bunu nasıl yapacaklarını ve nasıl sürdüreceklerini bilememektedir. Eğer hastalar ve ailelerine bilgi, eğitim ve sosyal destek sağlanırsa hastaların topluma kazandırılması mümkündür. Maalesef ülkemizde bu tür uygulamalar ve kurumlar yeterli değildir. Hastaların, aileleri ve toplumla yeniden kazandırılmasında sosyal hizmet uygulamalarının rolü ve önemi büyüktür.

Günümüzde psikiyatri alanında görev yapan sosyal hizmet uzmanlarının genel olarak işlevleri incelendiğinde, ayakta tedavi hizmetlerinde “poliklinik çalışmaları” olarak psikiyatrist tarafından gönderilen hastalarla görüşmekte, psikososyal inceleme yapmaktadırlar. Bununla birlikte gerektiğinde ev ve işyeri ziyareti de yapılmaktadır. Yatarak tedavi hizmetleri ya da “klinik çalışmalarda” sosyal çalışmacı hastanın tedaviye, diğer hastalara, ortama, ekip üyelerine ve diğer görevlilere uyum sağlaması için çalışmaktadır. Aile ile hastane arasında kopukluk olmasını önlemek için yapılan ev ziyaretleri ve aile görüşmeleri, tedavi süresince hasta ve aile arasındaki bağları güçlendirmektedir. Grup çalışmaları yoluyla, hastanın bütünleşmesine ortam hazırlamak ve hastalar arasındaki etkileşimi gözleyerek hastaların iletişim becerilerinin gelişmesine yardımcı olmak önemlidir.

Ağır ruhsal bozukluğu olan kişi ve ailesine yardım etmeden önce, bu sorunlarla başa çıkma yollarını bulmak ve hasta ve ailesinin ihtiyaçlarına cevap verebilmek bugün sosyal hizmetin en çok güçlüğü olan alanlarından biridir. Sosyal hizmet çalışanları kişilerin ihtiyaçları ve toplumun sunabileceği hizmetler arasında bir köprü görevini yerine getirerek, bu boşluğu dolduran hizmetleri ve yeni programları geliştirerek soruna çözüm bulabileceklerdir. Yeni bilgilerle hastalığın değişen felsefesi, duygusal, sosyal ve çevresel faktörler kronik hastalıkların tedavi ve izlemlerinde sosyal hizmetin önemini arttırıcı bir rol oynamaktadır. (Arıkan, 1985).

Psikiyatri Biriminde Sosyal Hizmet Uygulamaları

Sosyal güvencesi olmayan hasta ve hasta yakınlarına sağlık ve sosyal güvenlik kurumundan yararlanmaları konularında danışmanlık hizmeti vermektedir,
Bağımlılıkla birlikte kişinin alışkanlıkları değişir, boş zaman değerlendirme faaliyetlerinin kalitesi düşer, kişi maddeyi temin etmek uğruna hırsızlık, gasp gibi suç teşkil eden davranışlara yönelebilir, kişinin ev, aile, iş yaşamı, arkadaş çevresi tüm bu değişikliklerden olumsuz olarak etkilenir. Sosyal çalışmacı tüm bu sorunların giderilmesine yönelik hastanın ailesi ve sosyal çevresi ile çalışır.

Yatarak tedavi gören her hasta için ‘sosyal hizmet konsültasyon formu’ doldurulur. Gerekli görülen hastalar için sosyal sorunlarının araştırılması, tespiti, çözüm yolları aranması çalışmaları yapılır,
Kimsesiz hastaların sosyal destek sistemlerinden yararlandırılması sağlanır,
Herhangi bir mesleği olmayan hastaların meslek edindirme kurslarına yönlendirilmesi sağlanır,
Hasta ve ailesine yönelik alkol ve madde türleri, zararları, etkileri gibi konularda bilinçlendirme çalışmaları yapılır,
Servis içinde yapılan vizite, günaydın toplantıları gibi uygulamalara katılır,
Taburculuk sonrası terapi gruplarına ayaktan devam eden hastaların takibi yapılır,
Bu serviste sosyal çalışmacı gerekli eğitimleri aldıktan sonra aile danışmanlığı, aile terapisi, grup terapisi çalışmalarını yürütebilir,
Servis içinde yapılan bilimsel çalışmalara katkı sağlar. Örneğin HIV / AIDS ve bulaşma yolları, damar içi madde kullananımı konusunda araştırma yürütülmektedir.
Hastaların çeşitli eğitimlerden faydalanmasını sağlar. Örneğin AÇEV ‘in vermiş olduğu ana-baba eğitim faaliyetinden AMATEM’de ayaktan ve yatarak tedavi gören yararlanması sağlanmıştır.
Hastaların voleybol, tavla gibi boş zaman değerlendirme faaliyetlerine katılır,
Sosyal çalışmacı tüm bu çalışmaları psikiyatrist, hemşire, rehber öğretmen, psikolog gibi meslek elamanlarından oluşan bir ekiple iş birliği içerisinde yürütür.

Psikiyatri Kliniklerinde Sosyal İnceleme Raporu

Psikiyatri tedavi sürecinde sosyal hizmet uzmanları hastaların, psiko-sosyal ve ekonomik sorunlarının giderilmesinde tedavi öncesi, tedavi sürecinde ve taburculuk sonrasında mesleki uygulamalarını gerçekleştirerek hasta ve ailesine sosyal destek hizmetlerini yürütür. Kliniklerde çalışan sosyal hizmet uzmanının temel görevlerinden birisi, hasta ile ilgili olarak sosyal inceleme raporu hazırlamaktır. Sosyal inceleme hastayı, aile ve sosyal çevresinde ele alarak aile, iş ve çevresel koşulların bireyin hastalığı ile etkileşimini, teşhisini ve hastalık seyrinin iletişimini, rol ve sorumluluklarını ne yönde etkileyeceğini belirleme açısından başvurulan değerlendirme raporudur. Sosyal hizmet uzmanı ile hasta ve ailesi arasındaki ilişkiye dayanılarak hazırlanır. Rapor için kliniklerden sevk edilen hastaların aileleri, yakınları, komşuları, çalışıyorlar ise mesai arkadaşlarının bir kısmı ve amirleri ile görüşmeler yaparak hastanın psiko-sosyal durumu, aile ve çevresiyle ilişkileri, iletişim uyum ve davranış sorunları, sosyo- ekonomik durumu, işyerinde performansı ve mesleki işlevselliği görüşmelerle değerlendirilerek tedavi ekibine veya sağlık kurul heyetine sunulur.
Bakırköy Ruh ve Sinir Hastalıkları Hastanesi 1.01.2019 ve 28.02.2019 tarihleri arasında psikiyatri kliniklerinden ayaktan tedavi poliklinik ve yatan hasta servislerinden talep edilerek düzenlenen sosyal inceleme rapor sayısı 955’dir.

PSİKİYATRİ HASTALARINA YÖNELİK VAKA ÖRNEĞİ

3.Psikiyatri Poliklinik Hastası E.D. hakkında 2022 sayılı yasa gereğince maaş bağlanabilmesi amacıyla sosyal inceleme raporu hazırlanmıştır. Baba G.D. ile yapılan görüşme; “52 yaşında olduğunu, iki kişi ile evliliğinden 14 çocuğu olduğunu ve işsiz olduğunu belirtmiştir. Muş ‘un bir köyünde yaşarken köye gelen terör örgütü üyelerinin çocuklarını istemesi sonrasında, ailenin buna razı olmayınca evlerini yakmaları nedeniyle 1994 yılında İstanbul’a göç etmek zorunda kaldıklarını, kalacak yerlerinin olmaması nedeniyle bir gecekondu yaparak orada yaşadıklarını ancak belediye görevlilerinin kaldıkları gecekonduyu yıkması nedeni ile kendilerine naylonlarla çevrili bir baraka yaptıklarını ve orada 7–8 ay yaşadıklarını ifade etmiştir.
Baba Oğlu E.D.nin askerlik dönüşü sinirli davranışlarının olduğunu, kendi kendine konuşmaya başladığını, sürekli el kol hareketleri yaptığını, ailesinden kimsenin sözünü dinlemediğini, sürekli geçmişini hatırladığını ve evlerinin yakıldığı zaman hakkında konuştuğunu, cansız nesnelerle konuşmaya çalıştığını, küfürlü konuştuğunu ve kavga çıkardığı için insanlarla sağlıklı diyalogunun olmadığını, rahatsızlığından ötürü çalışamadığını belirtmiştir. Yakınlarının yardımı ile girdiği işlerde de sorun çıkartıp 2 günden fazla çalışmadığını, bu olumsuz davranışları nedeniyle psikiyatrik tedavi görmeye başladığını fakat hastalığını kabul etmediği için ilaçlarını düzenli kullanmadığını söylemiştir.

Sosyal İnceleme Raporu komşuları Z. Ç. ve B.Ö. dan dan alınan bilgiyle devam etmiş, sonuç olarak E.D. hakkında yapılan görüşmelerden; E.D.’nin köyünde yaşadığı terör saldırısından çok etkilendiği ve bu durumu sürekli hatırladığı, rahatsızlığının askerlik dönüşü başladığı, çevresiyle iletişiminin yetersiz olduğu, agresif tavırlar sergilediği, uyum problemi yaşadığı, herhangi bir çalışma hayatının olmadığı tespit edilmiştir.
Sosyal inceleme raporu sonucunda, 2022 sayılı yasaya göre maaş alması uygun olup 2022 aylığı, E.D. nin güven duygusunu oluşturacak, aile ve çevresiyle iletişimini, uyumunu geliştirecek, aynı zamanda ailenin yetersiz olan maddi durumuna az da olsa katkı sağlayacaktır.

Ruh sağlığı tedavi hizmetlerinde hasta ve ailelerin karşı karşıya kaldığı sosyal ve ekonomik sorunlarının çözümünde hastanın tedavi sürecine ailenin aktif katılımını sağlayıcı ve destekleyici yaklaşımlar, hastanın toplumsal hayat içerisinde uyumunu geliştirici ve verimliliğini arttırıcı işlev görerek, benlik saygısını ve özgüvenini güçlendirerek tedavinin verimliliğini olumlu etkilemektedir. Bu süreçte ruh sağlığı tedavi kurumlarında sosyal servis ve sosyal hizmet uzmanları tedavi ekibi içerisinde önemli rol ve fonksiyon ortaya koymaktadırlar.

PSİKİYATRİ HASTALARINA YÖNELİK VAKA ÖRNEĞİ

Edirne İlinde 18.06.2017 tarihinde, dedesi ve babaannesini 15'er kez bıçaklayıp öldürdüğü iddiasıyla 22 yaşındaki O. S. polisteki ifadesinde, 3 yaşından beri yanlarında yaşadığı yaşlı çiftin kendisine büyü yaptığını ve cinayetleri kendisine 'cinlerin' yaptırdığını söylediği öğrenildi. Psikiyatrik tedavi gören O.S.’yi ilgili mahkeme hastanemize sevk etmiştir.
O.S. tutuklu hastaların tedavi gördüğü Adli Servis Kliniğine yatırılmıştır. Tedavi altına alınan O.S. ceza ehliyetinin olup olmadığı ile ilgili hazırlanan sağlık kurulu rapor öncesi sosyal inceleme raporu hazırlanmak üzere Sosyal Hizmet Birimine sevk edilmiştir.
Sosyal inceleme raporunda, babası C.S. ile görüşme yapılmış olup, yakınlarına ve komşularına ulaşılamamıştır. Rapor sürecinde O. S. 'un lise eğitimini Edirne'de tamamladığını, İstanbul'da bir üniversitenin radyo televizyon bölümünü öğrenci olduğu, 2015 yılında ise ilk psikiyatrik atağını yaşadığını, çırılçıplak soyunarak caddede koşmaya başladığını ve çevredeki insanların polisi araması sonucu Trakya Üniversitesi Psikiyatri Kliniğine yatırılarak tedavi gördüğü bilgisi alınmıştır.

EVSİZLER VAKA ÖRNEĞİ

L.Ö. 47 yaşında, evli, üç çocuğu olduğu ruh sağlığı bozukluğu nedeniyle eşi ve çocukları tarafından terk edildiği, daha önceki yıllarca kimliksiz olması nedeniyle “meçhul hasta” olarak psikiyatri servislerine “şizofreni” tanısıyla birden çok kez yatırıldığı tespit edilmiştir.
L.Ö. geçmişte İstanbul İli Sultan Gazi İlçesinde ikamet ettiği, okula gitmediği, okuma-yazma bilmediği, mesleği ve çalışma hayatı olmadığı, dört çocuğundan iki çocuğunun epilepsi tanısıyla tedavi gördüğü aile öyküsünde belirlenmiştir.
L.Ö. aile öyküsünde anne ve babasının vefat ettiği, ailenin yaşadığı sosyal ve ekonomik güçlükleri nedeniyle eşinin hasta ile ilgilenmediği, tedavisini takip edemediği ve ihtiyaçlarını karşılayamaması üzerine terk ederek çocuklarıyla birlikte ailesinin yanına yerleştiği görülmüştür.
L.Ö. eşinin terk etmesi üzerine sosyal güvenceden yoksun, kimliksiz, parasız bir şekilde uzun yıllar sokaklarda, bilinmeyen mekânlarda dilencilik yaparak yaşadığı, defalarca vatandaşların şikâyeti üzerine tedavi için polisler tarafından psikiyatri kliniklerine yatışı yapıldığı tespit edilmiştir.
L.Ö. hastanede tedavi gördüğü bir dönemde sosyal hizmet uzmanları tarafından aile araştırması yapılarak ablaya ulaşıldığı, hastayla ilgilenmesi ve ihtiyaçlarının karşılanması için ilçe sosyal hizmet merkezine yönlendirildiği, ağır engelli raporu ile engelli aylığından yararlanması sağlandığı görülmüştür.
L.Ö. en son yatışında ablasının vasi olması ve engelli aylığını almasına rağmen ilgilenmediği, kardeşinin günlük bakım ve ihtiyaçlarını karşılamadığı ihmal ederek sokakta yaşamasına ve dilenmesine neden olduğu tespit edilmiştir.
L.Ö. sokaklarda yaşamını sürdürdüğü dönemlerde garip dengesiz davranışları, kendi kendine konuşması, kılık ve kıyafetinin pejmürde olması nedeniyle dikkat çektiği, vatandaşların şikâyeti üzerine polisler tarafından hastanemize 4.03.2018 tarihinde getirilerek “meçhul hasta” ve “şizofreni” tanısıyla, 12. Psikiyatri Kliniğine yatırılmıştır.
Tedavi altına alınan hasta ile mesleki çalışmayı yürüten sosyal hizmet uzmanı Dilek Karaman, hastanın üzerinde kimlik bulunmaması nedeniyle aile ve adres bilgilerine tespit edememiş, hastanın eski yatış dosyası incelemiş, dosyalarda ablasının ismi ve adres bilgilerine ulaşılmıştır. Adrese bağlı mahalle muhtarlığı ile irtibata geçilerek ablasının telefon bilgilerine ulaşılmıştır. Ablasının aynı zamanda vasisi olduğu anlaşılmıştır.
Hasta hakkında hazırlanan sosyal inceleme ve değerlendirmede, L.Ö. güvenli bir yaşam alanın olmaması, ablasının evde bakımını ihmal etmesi nedeniyle istismara maruz kalabileceği belirlenmiştir.
L.Ö. taburculuk sonrası ablasının yanına gönderilmesi durumunda önceki yatışlarına benzer olarak sokakta yaşama riskiyle karşı karşıya olduğunu belirlemiş, hastanın tekrar sokağa düşmesini engellemek için sosyal hizmet il müdürlüğü irtibata geçerek kurum bakımı işlemleri başlatmıştır.
L.Ö. tedavisi tamamlandıktan sonra, yaş ve engel durumuna uygun bakım ve rehabilitasyon merkezine yerleştirilmiş, hastayı vesayet altına alan mahkemeye sosyal hizmet müdahalesi hakkında yazılı bilgi verilmiştir.

KAYNAKÇA
Arıkan, Ç. (1985). Psikiyatrik Sosyal Çalışma ve Psikiyatrik Ortamda Ekip Çalışması, H.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi (basılmamış), Ankara.
Cebiroğlu, R. (1961) “Psikiyatri ve Çocuk Rehberliğinde Sosyal Yardımcılık” Sosyal Hizmetler Dergisi, 1,4.

 

Yasal Uyarı , Gizlilik Beyanı ve Künye  

sosyalhizmetuzmani.org © Bütün hakları saklıdır.